آیه 65 سوره زخرف

فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ يَوْمٍ أَلِيمٍ (65)

فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ‌: پس اختلاف كردند جماعتى كه فرق متعدده شدند بعد از حضرت عيسى مانند نسطوريه و ملكانيه و مرقوسيه و شمعونيه، مِنْ بَيْنِهِمْ‌:

از ميان آنهائى كه امت عيسى عليه السلام بودند، يعنى آن احزاب از جمله كسانى بودند كه آن حضرت بر آنها مبعوث بود، فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا: پس واى بر كسانى كه ظلم كردند به سبب اختلاف احزاب، مِنْ عَذابِ يَوْمٍ أَلِيمٍ‌: از عذاب روزى كه عذاب آن روز دردناك است، يعنى روز قيامت.

تبصره:

اين مقدمه ثابت شده كه آيات قرآنى عبرت به عموم لفظ است نه خصوص سبب، بنابراين گرچه آيه در باره امت حضرت عيسى عليه السلام باشد لكن مفادش عام است نسبت به امت حضرت ختمى مرتبت صلّى اللّه عليه و اله در هر عصر و زمان تا روز قيامت، پس تهديد و تحذير عظيمى است به كسانى كه‌

جلد 11 - صفحه 492

در عصر اخير تشكيل احزاب مختلفه نمودند و هر يك مرام مستقلى براى خود اتخاذ و جمعيتى هم براى اغراض شخصيه با خود همراه كه در نتيجه اختلاف بين جمعيت مسلمانان و منجر به نزاع و فساد قتل و غارت و هتك، و حال آنكه خداى آنها يكى و پيغمبر آنها يكى و كتاب آنها يكى؛ آيا خداى تعالى امر به اختلاف نموده، اينها اطاعت خدا كنند، يا خدا نهى از اختلاف فرموده اينها مخالفت خدا و ظلم به خود و غير بنمايند: «فاختلف الاحزاب من بينهم فويل للذين ظلموا من عذاب يوم اليم» پس واى بر اين اشخاص از عذاب دردناك روز قيامت.

وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ (61) وَ لا يَصُدَّنَّكُمُ الشَّيْطانُ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ (62) وَ لَمَّا جاءَ عِيسى‌ بِالْبَيِّناتِ قالَ قَدْ جِئْتُكُمْ بِالْحِكْمَةِ وَ لِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُونِ (63) إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ (64) فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ يَوْمٍ أَلِيمٍ (65)

ترجمه‌

و همانا او علمى است براى قيامت پس شك نياوريد در آن و پيروى كنيد مرا اينست راه راست‌

و باز ندارد البتّه شما را شيطان همانا او براى شما دشمنى آشكار است‌

و هنگاميكه آمد عيسى با دلائل روشن گفت بتحقيق آوردم براى شما حكمت را و تا بيان كنم برايتان بعضى از آنچه را كه اختلاف ميكنيد در آن پس بترسيد از خدا و فرمان بريد مرا

همانا خدا او است پروردگار من و پروردگار شما پس بپرستيد او را اينست راه راست‌

پس اختلاف كردند دسته‌هائى از ميانشان پس واى بر آنانكه ستم كردند از عذاب روزى دردناك.

تفسير

گفته‌اند وجود حضرت عيسى باعتبار نزولش از آسمان در آخر الزّمان موجب علم بروز قيامت و نزديك شدن موعد آنست و بعضى گفته‌اند قرآن موجب علم بقيامت است با قامه دليل و برهان و بودن آن كتاب پيغمبر آخر الزّمان ولى مستفاد از روايات ائمه اطهار آنستكه وجود امير المؤمنين عليه السّلام در وقت رجعت موجب علم بروز قيامت و نزديك شدن وقت آنست و بعضى لعلم بفتح عين و لام قرائت نموده‌اند و در اينصورت دلالت آيه بر مراد واضح‌تر است چون علم بمعناى نشانه است و بودن آنحضرت مثل عيسى عليه السّلام در آيات سابقه بيان شد و در هر حال بايد در قيامت شك ننمود چون و قوعش بعقل و نقل مسلّم است و متابعت از احكام خدا نمود و بر صراط مستقيم كه ولايت امير المؤمنين عليه السّلام است ثابت بود و نبايد گول شيطان را خورد و از پيروى حقّ بازماند چون او دشمن آشكارى براى بنى آدم است و قمّى ره صدّ شيطان را بباز داشتن دومى انسانرا از متابعت امير المؤمنين عليه السّلام تفسير فرموده و چون در آيات سابقه ذكرى از حضرت عيسى بميان آمد خداوند شمه‌ئى از احوال او را بيان فرموده كه او از طرف خداوند با معجزات دالّه بر نبوت آمد

جلد 4 صفحه 613

نزد بنى اسرائيل و گفت من براى شما حكمت و علم بمعارف حقّه الهيّه آوردم و آمدم كه بيان نمايم براى شما بعضى از احكام دينى را كه شما در آن اختلاف داريد نه آنچه را مسلّم و معلوم بر همه است و نه احكام دنيوى و موضوعات خارجى را كه بيان آن از وظيفه انبيا خارج است پس از خدا بترسيد و اطاعت كنيد مرا كه اطاعت من اطاعت خدا است و او پروردگار من و شما است و بايد عبادت نمود او را و توحيد راه راست ببهشت است پس چندى نگذشت كه بنى اسرائيل اختلاف نمودند در باره آنحضرت و دسته‌ها و احزاب متعدّده شدند بعضى گفتند او خدا است و بعضى گفتند پسر خدا است و بعضى گفتند شريك خدا است و بعضى گفتند العياذ باللّه كذّاب و حرامزاده بود و اينها همه ستم نمودند بآنحضرت و بعذاب اليم جهنّم گرفتار شدند فقط يكدسته گفتند او پيغمبر خدا و روح او است و بآسمان صعود نمود و روزى بيايد كه نزول نمايد و بامام زمان اقتدا كند و نصارى تماما به تبع او مسلمان شوند و اين دسته در حدّ اعتدال و ميانه‌روى نسبت بآنحضرت معتقد شدند و اهل نجات و سعادتند.

فَاختَلَف‌َ الأَحزاب‌ُ مِن‌ بَينِهِم‌ فَوَيل‌ٌ لِلَّذِين‌َ ظَلَمُوا مِن‌ عَذاب‌ِ يَوم‌ٍ أَلِيم‌ٍ (65)

‌پس‌ اختلاف‌ كردند احزاب‌ ‌در‌ مورد عيسي‌ ‌از‌ ميانه‌ ‌خود‌ ‌پس‌ واي‌ ‌بر‌ كساني‌ ‌که‌ ظلم‌ كردند ‌از‌ عذاب‌ دردناك‌.

نظير ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌در‌ سوره مريم‌ آيه 39 ‌که‌ مي‌فرمايد فَاختَلَف‌َ الأَحزاب‌ُ مِن‌ بَينِهِم‌ فَوَيل‌ٌ لِلَّذِين‌َ كَفَرُوا مِن‌ مَشهَدِ يَوم‌ٍ عَظِيم‌ٍ و ‌در‌ اينجا لِلَّذِين‌َ ظَلَمُوا مِن‌ عَذاب‌ِ يَوم‌ٍ أَلِيم‌ٍ تعبير فرموده‌ و ‌ما ‌در‌ مجلد هشتم‌ ‌اينکه‌ تفسير صفحه 440 شرح‌ كرده‌ايم‌ و ‌در‌ ‌اينکه‌ جا ‌هم‌ تذكر مي‌دهيم‌.

فَاختَلَف‌َ الأَحزاب‌ُ حزب‌ عبارت‌ ‌از‌ جماعتي‌ ‌است‌ ‌که‌ داراي‌ يك‌ مسلك‌ و يك‌ مذهب‌ هستند و بقيه احزاب‌ ‌را‌ لعن‌ و طرد مي‌كنند و ‌در‌ مورد عيسي‌ اما نصاري‌ ‌که‌ چندين‌ حزب‌ شدند يك‌ حزب‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ يعقوبيه‌ مي‌گويند عيسي‌ ‌را‌ ‌خدا‌ دانستند چنانچه‌ ‌در‌ قرآن‌ مي‌فرمايد لَقَد كَفَرَ الَّذِين‌َ قالُوا إِن‌َّ اللّه‌َ هُوَ المَسِيح‌ُ ابن‌ُ مَريَم‌َ‌-‌ مائده‌ آيه 17‌-‌ يك‌ حزب‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نسطوريه‌ گويند عيسي‌ ‌را‌ ‌إبن‌ اللّه‌ گفتند ‌که‌ مي‌فرمايد وَ قالَت‌ِ النَّصاري‌ المَسِيح‌ُ ابن‌ُ اللّه‌ِ‌-‌ توبه‌ آيه 30‌-‌ يك‌ حزب‌ جزو‌-‌ اقانيم‌ ثلاثه‌ مي‌دانند ‌که‌ مي‌فرمايد لَقَد كَفَرَ الَّذِين‌َ قالُوا إِن‌َّ اللّه‌َ ثالِث‌ُ ثَلاثَةٍ‌-‌ مائده‌ آيه 77‌-‌ يك‌ حزب‌ يهود ‌که‌ مسيح‌ ‌را‌ حرامزاده‌ و زنازاده‌ مي‌دانند و اختلافات‌

جلد 16 - صفحه 52

ديگر ‌که‌ ‌در‌ ‌بين‌ ‌آنها‌ ‌است‌ ‌که‌ پيغمبر (ص‌) فرمود: امت‌ موسي‌ هفتاد و يك‌ فرقه‌ شدند يك‌ فرقه‌ اهل‌ نجات‌ و هفتاد اهل‌ نار و عذاب‌ و امت‌ عيسي‌ هفتاد و دو فرقه‌ يك‌ فرقه‌ اهل‌ نجات‌ بقيه‌ اهل‌ آتش‌ و امت‌ ‌من‌ هفتاد و سه‌ فرقه‌ مي‌شوند يك‌ فرقه‌ اهل‌ نجات‌ بقيه‌ هلاكت‌.

مِن‌ بَينِهِم‌ ‌با‌ يكديگر ‌که‌ ‌هر‌ كدام‌ بقيه‌ ‌را‌ لعن‌ و طرد مي‌كنند و باطل‌ مي‌دانند.

فَوَيل‌ٌ لِلَّذِين‌َ ظَلَمُوا زيرا ‌هم‌ كافر شدند و ‌هم‌ ظلم‌ ‌به‌ دين‌ و ساير احزاب‌ و ‌هم‌ سجود كردند.

مِن‌ عَذاب‌ِ يَوم‌ٍ أَلِيم‌ٍ ‌در‌ سوره مريم‌ مِن‌ مَشهَدِ يَوم‌ٍ عَظِيم‌ٍ يوم القيامت‌ ‌که‌ ‌هم‌ رسوايي‌ دارد و ‌هم‌ عذاب‌ دردناك‌ و انحاء عذاب‌ها و آلام‌ قيامت‌ ‌را‌ ‌در‌ سرتاسر قرآن‌ بيان‌ فرموده‌ و ‌ما ‌در‌ مجلد سوّم‌ كلم‌ الطيب‌ ‌از‌ صفحه 165 ‌الي‌ صفحه‌ 179 بيان‌ كرده‌ايم‌.

]

(آیه 65)- اما عجب این که با این همه تأکیدات باز هم «گروههایی از میان آنها (در باره مسیح) اختلاف کردند» (فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ).

بعضی او را خدا می‌پنداشتند که به زمین نازل شده! بعضی دیگر فرزند خدایش می‌خواندند.

بعضی او را یکی از اقنومهای سه گانه (سه ذات مقدس اب و ابن و روح القدس) می‌دانستند.

تنها گروهی که در اقلیت بودند او را بنده خدا و فرستاده او می‌شمردند، ولی سر انجام عقیده اکثریت غالب شد مسأله تثلیث و خدایان سه گانه، جهان مسیحیت را فرا گرفت.

در پایان آیه آنها را به عذاب دردناک روز قیامت تهدید کرده، می‌فرماید: «وای بر کسانی که ستم کردند (و از صراط مستقیم منحرف شدند، وای بر آنها) از عذاب روز دردناک» (فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ یَوْمٍ أَلِیمٍ).

آری! روز قیامت روز دردناکی است، طول حسابش دردناک، عذاب و مجازاتش دردناک، حسرت و اندوهش دردناک، رسوائی و فضیحتش نیز دردناک است.